Przekład literacki (SNP)

Podstawą prac przekładowych był tekst i aparat krytyczny zawarty zarówno w dwudziestym siódmym, jak i w dwudziestym ósmym wydaniu Novum Testamentum Graece Nestlego-Alanda (Deutsche Bibelgesellschaft, Stuttgart 1993, dalej NA27, i odpowiednio 2012, dalej NA28).

W tekście głównym przekładu pozostawiono jednak kilkanaście wariantów występujących w Tekście większościowym. Są to: Mt 6:13b; Mt 17:21; Mt 18:11; Mt 18:15a; Mt 23:14; Mk 7:16; Mk 9:44; Mk 9:46; Mk 11:26; Mk 15:28; Łk 1:28; Łk 9:55-56; Łk 17:36; Łk 23:17; J 5:3b-4; 1Kor 11:29. Włączono też dwa warianty występujące w Tekście przyjętym: Dz 8:37 i Dz 15:34.

Tekst Listów Powszechnych zweryfikowano w oparciu o NA28, jako że tylko w obrębie tych Listów wydawcy tekstu greckiego dokonali zmian w oparciu o nowo opracowaną wytyczną, tzw. metodę genealogii spójnych wariantów (ang. Coherence--Based Genealogical Method, w skrócie CBGM). Zgodnie z nazwą opiera się ona na statystycznej spójności pomiędzy wariantami potencjalnego poprzednika danego świadectwa tekstowego a wariantami jego niekoniecznie bezpośredniego następnika. Metoda ta przywraca miejsce w tekście głównym NA28 tym wariantom tekstowym, które – jako późniejsze – w NA27 znajdowały się w aparacie krytycznym. W ten sposób tekst grecki najnowszego wydania Novum Testamentum Graece w obrębie Listów Powszechnych jest bardziej zbliżony do Tekstu większościowego. Czas pokaże, jakie rezultaty da zastosowanie CBGM do pozostałej części pism Nowego Testamentu i czy decyzja pozostawienia w niniejszym przekładzie wariantów Tekstu większościowego wskazanych w poprzednim akapicie nie okaże się tym bardziej uzasadniona.

Zgodnie z sygnalizowanym tłumaczom zainteresowaniem Czytelników ważniejsze warianty tekstowe zostały w przekładzie szczegółowo opisane. Sposób opisu jest w większości przypadków taki, jak w aparacie krytycznym NA27 lub, szczególnie w obrębie Listów Powszechnych, taki jak w NA28. Stąd zainteresowanym sugerujemy korzystanie z obu wydań.

Ważniejsze zmiany nowego wydania

Niniejszy przekład Nowego Przymierza ukazuje się w czwartym, poprawionym i uaktualnionym wydaniu. Wprowadzone zmiany i korekty wynikają, jak w przypadku wcześniejszych wydań, z poczytności przekładu, z uwag szerokiego grona Czytelników, ale także z rozszerzenia zakresu przełożonych ksiąg o wszystkie trzydzieści dziewięć ksiąg Starego Testamentu. Zmiany obejmują: (1) cytaty ze Starego Testamentu w księgach Nowego Testamentu; zaznaczono przy tym przypadki, w których cytat nie koresponduje z dostępnym nam tekstem hebrajskim; (2) ujednolicenie pisowni imion i nazw własnych; (3) uaktualnienie przekładu Listów Powszechnych w obrębie zmian wprowadzonych w NA28; (4) formę literacką; tekst poprawiano mając na uwadze precyzję wyrazu myśli oraz rozwój języka polskiego; (5) korektę omyłek i niedociągnięć redakcyjnych zauważonych we wcześniejszych wydaniach.

Przekład literacki i jego adresaci

Prezentowany przekład jest przekładem literackim. Znaczy to, że w procesie tłumaczenia starano się język greckiego oryginału podporządkować wymogom i pięknu języka polskiego. Przekład adresowany jest do całego społeczeństwa, szczególnie jednak do osób: (1) nieobeznanych lub słabo obeznanych z kulturą czasów biblijnych; (2) zajmujących się ewangelizacją, wychowaniem chrześcijańskim, kaznodziejstwem i duszpasterstwem. Jako taki nie powinien on być traktowany jako przekład jedyny. Powinien wręcz zachęcać do korzystania z innych przekładów, a ostatecznie do jak najszerszego odwoływania się do tekstu greckiego.

Literackość a wierność przekładu

Literackość przekładu nie oznacza, że jest on przekładem mniej wiarygodnym niż inne przekłady (na przykład tzw. przekłady dosłowne). Tam, gdzie chodziło o przekazanie myśli teologicznej, niniejszy przekład czyni to w sposób dosłowny, to znaczy podporządkowuje język polski sposobowi wyrażania myśli w języku oryginalnym. Literackość odnosi się głównie: (1) do realiów życia codziennego; (2) do narracji historycznych i geograficznych (jak na przykład w Dziejach Apostolskich); (3) do stosowania zaimków zamiast powtarzania tych samych słów lub do wtrącania imion autorów wypowiedzi tam, gdzie brak tego mógłby zamazywać znaczenie tekstu; (4) do przekładu idiomów (choć kulturowe ich brzmienia zostały podane w przypisach); (5) do związków frazeologicznych; (6) do miar i wag, jednak tylko tam, gdzie nie mają one znaczenia symbolicznego (jak to jest na przykład w Objawieniu św. Jana). Słowa dodane, niewystępujące w tekście greckim, ujęto w nawiasy kwadratowe, ale tylko w tych przypadkach, gdzie nie wynikają one z tekstu. Nie zaznaczono słów dodanych ze względu na brak polskich odpowiedników (np. gr. hades przetłumaczono wyrażeniem świat zmarłych) lub ze względu na konieczność podziału bardzo długich zdań na krótsze.

Zagadnienia terminologiczne

Ze względu na adresatów przekładu zaproponowano nowe określenia dla niektórych terminów, na przykład: Opiekun (dla wcześniejszego Pocieszyciel), przełożony lub starszy (dla wcześniejszego biskup), opiekun lub przedstawiciel (dla wcześniejszego diakon), miejsce kary lub gęste mroki miejsca kary (dla poprzedniego piekło). Oznajmujący, zachęcający i estetyczny wymiar zaleceń etycznych właściwych dla Nowego Przymierza starano się oddać słowami, które na taki wymiar wskazują (np. przymiotnikami: piękny, szlachetny, wspaniały zamiast dobry).

Słownictwo apostoła Pawła odnoszące się do rzeczywistości w Chrystusie tłumaczono bez  wyjaśniających uproszczeń, założono bowiem, że po przeczytaniu wszystkich pism apostoła jego myśl stanie się dla Czytelnika jasna. Rozróżniono jednak wyrażenie wiara w Chrystusa od wyrażenia wiara Chrystusa. To drugie tłumaczono jako zawierzenie Chrystusowi lub wiara Chrystusowi.

Greckie aion zdecydowano się tłumaczyć konsekwentnie jako wiek, a to ze względu na nowotestamentową perspektywę dziejów. Imiona i nazwy własne starano się oddawać według zasad wytyczonych w Onomastykonie Biblii Hebrajskiej i Nowego Testamentu autorstwa Krzysztofa Sielickiego (Warszawa: Vocatio 2009), jednak nie bez odstępstw uznanych za konieczne. Odstępstwa te dotyczą głównie: (1) imion teoforycznych; (2) imion i nazw własnych z ustaloną w języku polskim pisownią; (3) imion i nazw własnych trudniejszych do odnalezienia, w podanej w Onomastykonie formie, w literaturze anglojęzycznej oraz na stronach internetowych; (4) imion i nazw własnych, których podana w Onomastykonie forma rodzi w języku polskim na przykład humorystyczne skojarzenia.

Starano się nie interpretować słownictwa brzemiennego w znaczenie teologiczne, np. duch, dusza, grzech, odkupienie, potępienie, przebłaganie, ucisk, zbawienie itp.

Niektóre terminy świadomie tłumaczono niekonsekwentnie, aby Czytelnik mógł sobie poszerzyć ich zakres znaczeniowy. Na przykład gr. sodzo tłumaczono jako zbawić, ocalić lub uzdrowić, a gr. parabole jako podobieństwo, przykład i porównanie. 

Przekład dla wszystkich

Niniejszy przekład jest pierwszym powstającym w ramach polskiego chrześcijaństwa ewangelicznego. Nie jest jednak przekładem wyznaniowym. Adresowany jest – jak wspomniano – do całego społeczeństwa.

Przekład przyjazny przemianom.

Celem tłumaczy i wydawców nie było dostarczenie Czytelnikowi przekładu na długie wieki. Chodziło raczej o przekład, który odpowiadałby aktualnym potrzebom zmieniającej się rzeczywistości. Wiele elementów niniejszego dzieła ma charakter eksperymentu, na przykład szczegółowość opisów wariantów tekstowych lub wielość odsyłaczy. Jeśli niniejsze wydanie Nowego Przymierza okaże się – jak poprzednie – wydarzeniem godnym zauważenia, to następne wydania na pewno będą bogatsze o sugestie wyrażone zarówno w aplauzie, jak i w krytyce.

Przekład dosłowny (SNPD)

Fragmenty ze Wstępu 

Wyjątkowość publikacji
O wyjątkowości niniejszej publikacji stanowi to, że:
• SNPD jest owocem pracy translatorskiej uwzględniającej najnowszy stan badań nad tekstem 66 protokanonicznych ksiąg Pisma Świętego.
• Wraz z wydanym wcześniej przekładem literackim (SNP) SNPD tworzy „dwuprzekład” wykorzystywany z jednej strony w wydaniach Pisma Świętego dla dzieci i młodzieży, a z drugiej na zajęciach z translatoryki biblijnej.
• SNPD można wykorzystywać jako dzieło jednotomowe, ale jednocześnie, przez jego ścisłe powiązanie z przekładem literackim EIB, jako podręcznik zapewniający głębsze zrozumienie tekstu biblijnego.
• SNPD zawiera 19.994 przypisy – 15.546 w Starym i 4.447 w Nowym Przymierzu – co do swojej treści językoznawcze, literaturoznawcze, historyczne, geograficzne, kulturowe i egzegetyczne umożliwiające
szersze spojrzenie na dzieje tekstu biblijnego i jego znaczenie.
• SNPD zawiera 78.500 odsyłaczy; łączą one fragmenty biblijne paralelne, fragmenty przekazujące podobną myśl, wykazujące podobną konstrukcję morfologiczną, składniową lub logiczną, oraz odsyłające
do uwag i literatury.
• SNPD zawiera 937 odniesień do idiomów hebrajskich lub greckich oraz 96 wskazań na hebraizmy w grece Nowego Przymierza.
• SNPD w sposób wyjątkowy i jak dotychczas niepowtarzalny na gruncie polskim podaje kryteria doboru wariantów tekstowych do tekstu głównego przekładu.
• SNPD nazywa hebrajskie i greckie figury stylistyczne mogące w sposób zasadniczy wpływać na zrozumienie przesłania zawartego w tekście.
• SNPD, w części Dodatki, podaje informacje umożliwiające precyzyjne powiązanie faktów i realiów kultury biblijnej z kulturą dnia dzisiejszego.
• SNPD zawiera kolorowe mapy zapewniające identyfikację geograficzną wzmiankowanych w tekstach biblijnych miejsc.
• SNPD zawiera zweryfikowane od strony inżynierskiej ilustracje budowli i sprzętów trudnych do wyobrażenia sobie na podstawie samej lektury tekstu.
• SNPD, choć, jak wspomniano wyżej, może być wykorzystywane jako dzieło jednotomowe, dużo większe możliwości poznawcze oferuje w powiązaniu z częścią Literatura i uwagi do wersetów Pisma Świętego,
zawierającą tysiące dodatkowych informacji dotyczących dokumentów biblijnych, literatury przedmiotu, a także informacji niosących odpowiedź na najczęściej zadawane przez Czytelników pytania.

Przekład dosłowny i literacki w rozumieniu zastosowanym w SNPD 

Określenia przekład dosłowny i przekład literacki można rozumieć na różne sposoby, ze względu na długą historię przekładów Pisma Świętego na świecie oraz dzięki postępom w dziedzinie przekładoznawstwa,
stąd, w imię jasności, już na tym etapie Wstępu warto sprecyzować, że w przypadku prac prowadzonych w ramach EIB: 
Przekład dosłowny to tłumaczenie tekstu biblijnego z języka wyjściowego na polski przy zachowaniu odpowiedniości części mowy, z uwzględnieniem wymogów składni, frazeologii i kolokacji.
Przekład literacki to tłumaczenie tekstu biblijnego z języka wyjściowego na polski podporządkowujące określone wyżej rygory przekładu dosłownego wytycznym piękna mowy ojczystej.
Obrazowo można powiedzieć, że o ile w ramach przekładu dosłownego tłumacz stara się przenieść odbiorcę tłumaczenia w czasy i środowisko, w których powstawał tekst wyjściowy, o tyle w ramach przekładu literackiego tłumacz stara się „pomóc” oryginałowi „odnaleźć się” w czasach odbiorcy tłumaczenia. W dalszych częściach Wstępu jeszcze niejednokrotnie mowa będzie o przekładach dosłownym i literackim, w ustalonym wyżej rozumieniu, w różnych kontekstach.

Związek niniejszego wydania SNPD z wydaniami wcześniejszymi i z przekładem literackim EIB
Niniejsze wydanie SNPD jest wydaniem pierwszym drukowanym. Pokrywa się ono, co do treści, z trzecim wydaniem elektronicznym tego dzieła opublikowanym w ramach EIB.
Ponadto SNPD jest drugim powstającym w ramach polskiej części chrześcijaństwa ewangelicznego dziełem przekładu Pisma Świętego z języków oryginalnych. Przekład ten pozostaje w ścisłym związku z przekładem literackim, dokonanym w ramach EIB, noszącym podobny tytuł. Oba te przekłady powstawały jednocześnie. Wydany wcześniej przekład literacki powstawał na bazie niniejszego przekładu dosłownego, a jednocześnie spostrzeżenia poczynione w trakcie tworzenia przekładu literackiego i po jego wydaniu przyczyniały się do ulepszania przekładu dosłownego. W kolejnych wydaniach obu przekładów związek ten zostanie utrzymany.

Przypisy w SNPD i ich uzupełnienie
Przekład dosłowny wzbogacony został przypisami. Ważnym uzupełnieniem tych przypisów oraz części wstępnych dzieła jest Literatura i uwagi do wersetów Pisma
Świętego w przekładzie dosłownym EIB oraz Literatura do przekładu Biblii, to jest Pisma Świętego Starego i Nowego Przymierza. Z uwagi na objętość całego dzieła i związane z tym względy praktyczne, wymienione części uzupełniające wydawane będą w ramach odrębnych publikacji. Publikacje te można traktować jako kolejne tomy głównego dzieła zawierającego przekład ksiąg biblijnych.
W wersji pełnej elektronicznej części, o których mowa wyżej, publikowane są łącznie z tekstem przekładu, tak by użytkownicy mogli przenosić się do tych części po naciśnięciu odsyłacza z indeksem górnym „L”. W wersjach elektronicznych zachowany pozostaje kolorowy druk tam, gdzie został on użyty.

Cele publikacji przekładu dosłownego
Publikacja przekładu dosłownego spełnia następujące cele:
1. dostarcza tłumaczenia, które jest równie wierne przesłaniu oryginału jak każdy dobry przekład, lecz mniej niż przekład literacki odbiega od tekstu wyjściowego w zakresie zachowania odpowiedniości części mowy przy jednoczesnym zachowaniu wymogów składni, frazeologii, a tam, gdzie to mogło być istotne, nawet kolokacji;
2. dostarcza tłumaczenia, które zwięźle przedstawia bogactwo wariantów tekstu wyjściowego wraz z ich znaczeniem w języku polskim;
3. daje dostęp do dzieła, które może służyć jako zwięzły przekład, a zarazem komentarz lingwistyczno-tekstowy i literaturoznawczy przydatny w pracach nad tekstem biblijnym podejmowanych w pojedynkę, na przykład w trakcie przygotowywania kazania, lub grupowo, na przykład w gronie rodziny, przyjaciół czy uczestników życia wspólnoty wiernych;
4. daje dostęp do dzieła, które jako przekład eklektyczny, omówiony co do istoty w dalszej części Wstępu, unaocznia złożoność dziejów tekstu biblijnego i przez to pozwala Pismom Świętym wyraźniej składać świadectwo o sobie samych;
5. daje dostęp do dzieła, które ma intrygować, wywoływać twórczy niepokój i przez to budzić nieodparte pragnienie przedsiębrania tego, co trudne, dociekania tego, co zawiłe, mierzenia się z pytaniami wciąż pozostającymi bez odpowiedzi, stawania w bezsile, upokorzeniu, a nawet rozpaczy wobec Tego, za którego sprawą te Pisma zostały spisane, były przekazywane i redagowane i którego można by w najściślejszym sensie uznać za Autora tych Pism, Nauczyciela ich prawd i Sprawcę egzystencjalnej przemiany tych wszystkich, dla których On stał się Perłą Najdroższą – Pana Jezusa Chrystusa.

Podziękowania

Naturalną rzeczą są wyrazy uznania i wdzięczności, choć jest oczywiste, że te najważniejsze pozostają w sferze rzeczywistości nadchodzącej. Jesteśmy wdzięczni wszystkim – małym i wielkim – za wszelkie fachowe, duchowe i materialne wsparcie – małe i wielkie. Nie sposób wymieniać na tych stronicach setek osób w różnym stopniu zaangażowanych, lecz tak samo ważnych. Ich imiona i nazwiska zamieścimy w osobnej publikacji.

dr Piotr Zaremba
Ewangeliczny Instytut Biblijny